GS.TSKH.NGND TỐNG DUY THANH
CÂY ĐẠI THỤ CỦA KHOA HỌC
ĐỊA CHẤT VIỆT NAM
Ngày
6 tháng 3 năm 2016 Khoa Địa chất Trường DHKHTN (ĐHQGHN)
và Hội Cổ sinh - Địa tầng Việt Nam đă
long trọng tổ chức mừng kỉ niệm sinh
nhật lần thứ 80 của GS.TSKH.NGND
Tống Duy Thanh tại
Hội trường Ngụy Như Kon Turn, 19
Lê Thánh Tông, Hà Nội.
GS.
Tống Duy Thanh đă ở tuổi 80 nhưng ông vẫn
đang miệt mài lao động và sáng tạo. Ông đang
chủ biên hoàn thiện một công trinh khoa học
đồ sộ “Bách Khoa thư địa chai”
của Việt Nam gần 2.000 trang sắp xuất bản.
Đây là công tŕnh nổi tiểp những công tŕnh vô giá mà
cả cuộc đời Giáo sư đă say mê nghiên cứu
để lại cho đời, đồng hành với
sự nghiệp đào tạo của ḿnh.
Nhân
dịp sinh nhật lần thứ 80 của Giáo sư, chúng
ta cùng nhau ôn lại những thành công và những bài học ḱnh nghiệm tự học trong
sự nghiệp nghiên cửu khoa học và đào tạo
của Giáo sư. Nhắc lại những điều
đó không chi để tôn vinh ông như một nhà khoa
học địa chất hàng đầu của Việt
Nam, một người thầy đáng kính mà c̣n để
các thế hệ học tṛ ghi nhớ và học lập.
Những đóng góp quan trọng của Giáo sư măi măi là
tấm gương sáng cho các thế hệ học tṛ noi
theo.
Giáo
sư Tống Duy Thanh tốt nghiệp đại học
năm 1956 chuyên ngành Vạn vật học (chủ yêu là Sinh
học). Sau đó ông được phân công về công tác
ở Bộ môn Địa chất, khoa Mỏ - Luyện
kim, Trường Đại học Bách khoa Hà Nội.
Từ xuất xư đào tạo như thế, Ông đă
nhanh chóng trở thành một trong các nhà địa chất
hàng đầu của Việt Nam, trở thành Nhà Giáo nhân dân
(NGND) xuất sắc mẫu mực của Khoa Địa
chất Trường Đại học Khoa học Tự
nhiên (ĐHQGHN). Điều đó đă chứng minh cho
sự kết hợp nhuần nhuyễn, hài ḥa của một tố chat thiên bẩm với một nghị
lực tự học phi thường và mục tiêu
vươn tới có định hướng của ông ngay từ tuổi
trẻ.
Từ
những năm 1960 Giáo sư Tống Duy Thanh
được biệt phái sang Tổng cục Địa
chất để tham gia công tác lập Ban đồ
địa chất miền Bắc Việt Nam tỷ lệ
1:500.000, do TS. Dovjikov chủ biên. Đây là giai
đoạn khởi đầu của sự nghiệp
nghiên cứu cổ sinh - Địa tầng và Địa
chất Việt Nam nói chung của Giáo sư Tổng Duy Thanh
nói riêng.
Từ
kết quả nghiên cứu trong quá tŕnh tham gia lập
bản đồ địa chất Miền Bắc
Việt Nam, Thầy Thanh đă hoàn thành một chuyên khảo
lớn được xuất bản bằng tiếng Pháp
là “Hóa thạch ruột khoang Devon ở Miền
Bẳc Việt Nam”.
Đây là lần đầu tiên một công tŕnh lớn
về cổ sinh - Địa tầng do người
Việt Nam thực hiện và công bố với thế
giới, khi tác giả mới ở tuổi 30. Trong chuyên
khảo này có những phát minh và sảng tạo đă
gây tiếng vang trong lĩnh vực cổ sinh vật
học của thể giới
thời bấy giờ. Những đóng góp lớn về
Cổ sinh học, như nghiên cứu sâu về cấu trúc
xương san hô và phát hiện kiểu vi cấu trúc
mới - vi cấu trúc paratrabecular
cùa san hô hóa thạch, được các nhà khoa học
cổ sinh trên thế giới thừa nhận. Trên cơ
sở đó họ đă chỉnh lí lại những loài san
hô đă công bổ trước đó. Cũng trong chuyên
khảo này ư nghĩa của yéu tố vách đáy (tabule) được đánh giả mới và
được minh chứng cỏ cơ sở.
Phát hiện mới này cũng đứợc giới
cổ sinh quốc tế ủng hộ, dẫn đên thay
đổi ư nghĩa phân loại của yếu tố vách
đáy đối vói nhóm cổ sinh vật có ư nghĩa
địa tầng này.
Trong
giai đoạn đất nước đang có chiến
tranh phá hoại ác liệt cùa đế quốc Mỹ,
Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội
phải đi sơ tán vê huyện Đại Từ (Băc
Thái). Trong bối cảnh Khoa Địa lí - Địa
chất mới thành lập, GS. Tổng Duy Thanh vừa làm
giáo vụ cho khoa, biên soạn chương tŕnh đào
tạo, vừa làm quản lí nhà ăn giúp GS. Nguyễn
Văn Chiển lúc bấy giờ là Chủ nhiệm Khoa
đang đứng trước muôn vàn khó khăn lúng túng.
Công
việc bận đến như thế nhưng thật
lạ là ông vẫn có thể vừa giảng dạy
vừa là cộng tác viên của Đoàn Địa chất
20, sau này là Cục Bản Đồ địa chất, và
có những nghiên cứu quan họng đóng góp trực tiếp
cho công tác đo vẽ hàng loạt tờ bản đô
địa chất 1:200.000 do Cục Bản Đồ
địa chất (nay là Tổng cục Địa
chất và Khoáng sản Việt Nam) chủ tŕ trong những
năm 60 và 70 của thế kỉ trước. Những
công tŕnh thầm lặng ấy măi về sau được
biết là đă có vai tṛ hết sức quan họng, có ư
nghĩa lỷ luận và thực tiễn cho ngành
Địa chat Việt Nam đang ở thời ḱ c̣n
rất non trẻ. Chính Đoàn Địa chất 20 và
Cục Bản đồ Địa chất là nơi làm
việc vất vả nhất của các nhà địa
chất nhưng đó lại là môi trường để
GS. Tống Duy Thanh rèn luyện bản lĩnh của
một nhà địa chất chân chính, cho ông ươm
mầm tài năng sáng tạo của ḿnh thể hiện trong
công tác đo vẽ bản đồ địa chất
tỷ lệ 1:500.000 và 1:200.000.
Những
kết quả nghiên cứu thầm lặng ấy
được tích lũy cho đến ngày ông có dịp sang Novosibirsk (Liên Xô) để bảo vệ liền
2 luận án chỉ trong 13 tháng: luận án Kandidat Nauk (TS) và
luận án Doctor Nauk (TSKH). Măi cho đến gần
đây đồng nghiệp trong giới địa
chất mới biết được có một nhà
địa chất Việt Nam nổi tiếng đă làm
luận án “bằng kéo” và đă bảo vệ thành công 2
luận án khoa học liên tục ở Liên Bang Xô Viết.
Làm luận án “bằng kéo” là h́nh ảnh vui do nhà báo Thúy
Hằng viết để diễn tả một quá tŕnh làm
việc nỗ lực và khẩn trương để biên
tập tổng hợp ở tŕnh độ cao, bằng cách
dùng kéo để Cắt gọn nội dung và cấu trúc
lại thành luận án TSKH xuất sắc trên cơ sở
một loạt các công tŕnh mà GS. Tống Duy Thanh mang theo khi
sang Novosibữsk.
Trong
khoảng thập kỷ 80 ông được Viện Khoa
học Việt Nam mời làm ủy viên Hội đồng
Khoa học của Viện, kiêm Phó chủ tịch Hội
đồng Khoa học Trái Đất. Sau đó (thập
kỷ 90) ông là Chủ tịch Hội đồng Khoa
học Trái Đất thuộc Chương tŕnh nghiên
cứu cơ bản trong lĩnh vực Khoa học Tự
nhiên (nay là NAFOSTED) của Bộ Khoa học và Công
nghệ. Ông đồng thời là Chủ tịch Hội
đồng Học hàm liên ngành Khoa học Trái đất và
Mỏ (nay là Hội đồng Giáo sư). Đó là
những hoạt động ít người biết
đến nhưng là những vị trí hết sức quan
trọng trong giai đoạn đất nước c̣n
thiếu các chuyên gia đảm nhiệm.
Công
tŕnh “Địa tầng và ruột khoang Devon của
Việt Nam” do ông
chủ biên, xuất bản cả bằng tiếng Nga và
tiếng Việt đă có giá trị thực tiễn và khoa
học to lớn không chỉ cho công tác đo vẽ bản
đồ địa chất ở Việt Nam như
một hệ thống chuẩn mực về Cổ sinh và
Địa tầng mà c̣n có ư nghĩa hội nhập
quốc tế.
Sức
làm việc phi thường, trí tuệ uyên thâm và tính nghiêm
túc trong khoa học đă giúp GS. Tống Duy Thanh sử
dụng thành thạo 3 ngoại ngữ (tiếng Pháp,
tiếng Nga và tiếng Anh) bằng phương thức
tự học trong một thời gian ngắn. Nhờ
năng khiếu đặc biệt đó GS. Tống Duy
Thanh đă công bố trên 100 bài báo khoa học ở trong
nước và quốc tế, trong đó nhiều bài đă
được các nhà khoa học nồi tiếng của
Nga, Mỹ, Pháp... trích dẫn nhiều lần trong các công
tŕnh của ḿnh.
Một
công tŕnh về Địa tầng Việt Nam
được giới địa chất Việt Nam và
quốc tế trích dẫn nhiều, do 14 tác giả cùng
thực hiện theo đề xuất của GS. Tống
Duy Thanh và được xuất bản bằng cả 2 thứ
tiếng (tiếng Việt và tiếng Anh) với 2
đồng chủ biên - Tống Duy Thanh và Vũ Khúc - “Các phân vị địa tầng
Việt Nam - Stratigraphic Units of Vietnam” (1995, 1996, 2011). Đó là một công tŕnh đồ sộ
và hoàn hảo, tổng hợp và rà soát theo chuẩn mực
quốc tế tất cả các công tŕnh về địa
tầng đă công bố từ trước tới nay.
Việc
chuyên khảo “Các phân vị địa tầng Việt Nam - Stratigraphic Units of
Vietnam” được tham khảo và trích
dẫn nhiều ở trong và ngoài nước đă nói lên
tầm vóc của công tŕnh. Công tŕnh này đă tiếp nối
sau “Quy phạm địạ tầng
Việt Nam” do chính ông chủ tŕ. Trong chuyên
khảo đă phổ biến quan điểm về ranh giới xuyên thời (ranh giới chéo)
của các phân vị thạch địa tầng.
Điều này lúc đầu chưa được một
số nhà địa chất lớn tán đồng,
nhưng ngày nay ranh giới xuyên thời của các phân
vị địa tầng đă
được thừa nhận và áp dụng rộng răi
trong văn liệu địa chất Việt Nam.
Trong
công tác đào tạo GS. Tống Duy Thanh là người
Thầy tận t́nh và nghiêm túc trong giảng dạy
hướng dẫn học tập ở ngoài ứời
hoặc trên bục giảng. Những giáo tŕnh như “Địa chất cơ sở” và “Lịch sử phát triển vỏ Trái đất”
được các thầy giáo và học tṛ ngành Địa
chất coi là giáo tŕnh mẫu mực về văn phong
diễn đạt, nội dung nâng cao và hàm lượng tri
thức mới được cập nhật.
Các
nhà khoa học trẻ được làm viêc bên GS. Tống
Duy Thanh là một cơ hội may mắn đê học
tập ở ông kĩ năng đọc sách tham khảo tài
liệu nước ngoài nhanh và chuẩn xác, tổng hợp
vấn đề và sáng tạo trong khoa học. Ấn
tượng nhất là la năng biên tập, diễn
đạt với một văn phong khoa học chuẩn
mực khi viết một bài báo, một cuốn giáo tŕnh
hoặc một quyển sách chuyên khảo. Hai phẩm
chất và cũng là hai nghề đáng trân trọng là nhà địa chất và nhà giáo
được hội tụ trong một con người -
Tống Duy Thanh, được rèn luyện, hun đúc và
phát triển lên đỉnh cao qua nhiều năm tháng.
Sự nghiệp nghiên cứu khoa học đồng hành
với sự nghiệp đào . tạo là phẩm chất
và lẽ sống của cuộc đời GS Tống Duy
Thanh.
Đỉnh cao thành đạt
của GS.TSKH.NGND
Tống
Duy Thanh là kết quả của quả tŕnh tự học
và nghị lực vươn tới theo một mục tiêu
và lộ tŕnh được xác định. Đây có
thể coi là bài học kỉnh nghiệm lởn nhất mà
đồng nghiệp và học trỏ của Giảo
sư nên và cần học tập và lấy đó làm tẩm
gương để soi lại ḿnh trong mỗi chặng
đường phấn đẩu rèn luyện để
trở thành một nhà khoa học chân chính.
KHOA ĐỊA CHẤT & HỘI CỔ SINH - ĐỊA TẦNG VIỆT NAM